Մոլախաղերը տարածված են ամբողջ աշխարհում և չկա մեկը ով այս կամ այն չափով, թեկուզ և մեկ անգամ, առնչված չլինի վերջիններիս հետ: Սակայն որոշ մարդկանց մոտ, կյանքի ինչ-որ մի հատված, երբեմն էլ նաև ողջ կյանքը, ուղեկցվում է մոլախաղերով՝ դրանցում նրանց հոգեբանական, ֆիզիկական և ֆինանսական ներգրավվածությամբ: Մասնագիտական գրականության մեջ նշված երևույթը կարելի է հանդիպել «վարքային կախվածություն մոլախաղերից» (Ibañez et al., 2003a, 2003b), «ախտաբանական խաղամոլություն» (American Psychiatric Association, 2000, էջ 671; World Health Organization, 1990, էջ 165), «խաղամոլության խանգարում» (American Psychiatric Association, 2013, էջ 585) անվանումների ներքո: Եվ քանի որ կլինիկական տեսանկյունից դրանք բոլորը վերաբերվում են միևնույն երևույթին, այդ իսկ պատճառով սույն գրքում ես պարզապես կկիրառեմ «խաղամոլություն» բառը:
Fong և Rosenthal տարբերում են խաղամոլների երեք տեսակ` պրոբլեմատիկ (կամ ախտաբանական), սոցիալական և պրոֆեսիոնալ խաղամոլներ: Սոցիալական խաղամոլները, որպես կանոն, խաղում են զվարճանալու համար և սովորաբար ընկերների հետ: Նրանք գնում են հաշվարկված ռիսկի, այսինքն խաղադրույք են կատարում այնքան դրամ, որքան կարող են իրենց թույլ տալ կորցնել: Սոցիալական խաղամոլները կորուստը դիտարկում են որպես խաղի պայմաններից մեկը: Խաղամոլությունը բացասաբար չի անդրադառնում նրանց աշխատանքային գործունեության կամ ընտանեկան կյանքի վրա: Պրոֆեսիոնալ խաղամոլները խաղում են վաստակելու համար: Նրանք կարող են ցուցաբերել կարգապահություն խաղում և սովորաբար չեն դիմում ավելորդ ռիսկի: Շահելուց հետո նրանք, որպես կանոն, դադարեցնում են խաղը: Այլ է, սակայն, պատկերը պրոբլեմատիկ խաղամոլների մոտ: Նրանցից շատերը պնդում են, որ իրենք պրոֆեսիոնալ են, սակայն իրականում կորուստը նրանց մոտ գերակշռում է՝ ի տարբերություն պրոֆեսիոնալ խաղամոլների: Այնուամենայնիվ, ժամանակի ընթացքում պրոֆեսիոնալ խաղամոլների մեծ մասը վերածվում են պրոբլեմատիկ խաղամոլների (Fong & Rosenthal, 2008, էջ 3):
Խաղամոլների թիվն ազգաբնակչության մեջ բավականին մեծ է: Այսպես օրինակ, Կանադայում վերջիններիս թիվը 1990-ականների առաջին կեսում ավելացել էր 75%-ով (Ladouceur et al., 1999), իսկ 1990-ականների երկրորդ կեսին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում խաղամոլները կազմում էին բնակչության 5%-ը (Volberg, 1996, էջ 123), իսկ խիստ պրոբլեմատիկ, ախտաբանական խաղամոլները` բնակչության 1%-ը (Fong & Rosenthal, 2008, էջ 3): Մեկ այլ, ավելի թարմ աղբյուրի համաձայն խաղամոլության խանգարմամբ անձանց թիվը ԱՄՆ-ում կազմում է բնակչության 0.2%-0.3%-ը, որը կազմում է գրեթե 1 մլն մարդ (American Psychiatric Association, 2013, էջ 587): Նույնն են մոտավորապես ցուցանիշները ողջ երկրագնդի բնակչության համար, սակայն պետք է նշել, որ դրանք տարբեր են տղամարդկանց և կանանց համար: Այսպես օրինակ, բացահայտվել է, որ կանայք 2-3 անգամ ավելի քիչ են ներգրավված խաղամոլության մեջ քան տղամարդիկ (Lesieur, 1984; American Psychiatric Association, 2013, էջ 587)։ Բայց մյուս կողմից էլ, կանայք 3 անգամ ավելի արագ են ներքաշվում խաղամոլության մեջ քան տղամարդիկ, ինպես նաև, խաղամոլ կանանց հետ իրականացվող հոգեթերապիան առավել դժվար է լինում, քան տղամարդկանց հետ (Rosenthal, 1992; Black & Moyer, 1998; Volberg, 1994): Կան նաև տվյալներ, որոնք փաստում են, որ կանանց մոտ խաղամոլությունը ուղեկցվում է դեպրեսիվ խանգարումներով, իսկ տղամարդկանց մոտ` ալկոհոլիզմով (Tavares et al., 2003; Ibañez et al., 2003b): Խաղամոլության ցուցանիշները տարբեր են նաև դեռահասների մոտ. վերջիններիս շրջանում այն 2-4 անգամ ավելի հաճախ է հանդիպում քան մեծահասակների մոտ (Chambers A., Potenza, 2003):
Խաղամոլությունը որպես խանգարում
Fong և Rosenthal առանձնացնում են խաղամոլության երկու մակարդակ` պրոբլեմատիկ խաղամոլություն և դրա ավելի ծանր տեսակը` հարկադրյալ կամ հիվանդագին խաղամոլություն (Fong & Rosenthal, 2008, էջ 2):
Ժամանակակից հետազոտողները խաղամոլությունը դասում են, այսպես ասած, ոչ քիմիական (վարքային) կախվածությունների խմբին, որովհետև խաղամոլության դեպքում կախվածության օբյեկտն է դառնում ոչ թե հոգեակտիվ նյութը այլ նեյրոնային և/կամ վարքային պատտերնը (անգլ.՝ pattern): Սակայն հետազոտությունների և դիտարկումների արդյունքում բացահայտվել է, որ իր հիմնական հոգեֆիզիոլոգիական մեխանիզմներով և կլինիկական դրսևորումներով այն ավելի շատ նման է քիմիական կախվածություններին (Егоров, 2007, էջ 490-492):
Առողջապահության համաշխարհային կամակերպության կողմից հրատարակվող «Հիվանդությունների միջազգային դասակարգումը» (International Classification of Diseases, ICD-11) ուղեցույցում և Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիայի կողմից հրատարակվող «Հոգեկան խանգարումների դիագնոստիկական և վիճակագրական ուղեցույց»-ում (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM5) խաղամոլությունը դիտարկվում է որպես հոգեկան և/կամ վարքային խանգարում:
ICD-11-ում խաղամոլությունը ներկայացված է «Կախված վարքի խանգարումներ» (Disorders due to addictive behaviours) ենթաբաժնում` որպես «Խաղամոլության խանգարում» (Gambling Disorder) և գտնվում է 6C50 ծածկագրի տակ (World Health Organization, 2019):
DSM5-ում խաղամոլությունը ներկայացված է «Նյութերի հետ չկապակցված խանգարումներ» (Non-Substance-Related Disorders) ենթաբաժնում որպես «Խաղամոլության խանգարում» (Gambling Disorder) և գտնվում է 312.31 ծածկագրի տակ` «Նյութերի հետ կապակցված և ադդիկտիվ խանգարումներ» (Substance-Related and Addictive Disorders (481)) բաժնում (American Psychiatric Association, 2013, էջ XXV-XXIX):
Դիագնոստիկ չափորոշիչներն ու կոմորբիդությունը
Խաղամոլության հիմնական ցուցանիշն անընդհատ դրանցում ներգրավվածությունն է, որը որպես կանոն ժամանակի հետ ավելի է խորանում` իր հետ բերելով սոցիալական, նյութական և ֆինանսական խնդիրներ: Կլինիկական տեսանկյունից այն կարելի է բնորոշել, որպես կպչուն հակում մոլախաղերի նկատմամբ, մոլախաղերում մասնակցելու կպչուն վարք:
«Խաղամոլության խանգարում» ախտորոշման համար անհրաժեշտ է, որպեսզի առկա լինեն ներքոնշյալ չափորոշիչներից 4-ից 9-ը: Ընդ որում՝
- 4-5 չափորոշիչների առկայության դեպքում ախտորոշվում է մոլախաղերից ախտաբանական կախվածության թեթև մակարդակ,
- 6-7 չափորոշիչների առկայության դեպքում ախտորոշվում է կախվածության միջին մակարդակ,
- 8-9 չափորոշիչների առկայության դեպքում ախտորոշվում է կախվածության ծանր մակարդակ (American Psychiatric Association, 2013, էջ 585-586):
«Խաղամոլության խանգարում» ախտորոշման ժամանակ անհրաժեշտ է նաև ուշադրություն դարձնել այն փաստի վրա, թե այցելուի մոտ վերջինս էպիզոդիկ (մի քանի ամիս) թե շարունակական (տարիներ) բնույթ է կրում: Ինչպես նաև, եթե այցելուն տվյալ պահին չի խաղում, այսինքն ռեմիսիայի փուլում է, ապա անհրաժեշտ է պարզել թե կարճատև ռեմիսիայի (3-12 ամիս) փուլում է թե երկարատև (12 կամ ավելի ամիս) (American Psychiatric Association, 2013, էջ 585-586):
Ընդունված է ախտորոշել ախտաբանական կախվածություն, եթե մոլախաղերում շարունակական և պարբերական ներգրավվածությունը հանգեցնում է նշանակալի դիսթրեսի (այսինքն՝ բացասական սթրեսի) և անբավարարվածության՝ անհատական մակարդակում դրսևորվելով 12-ամսյա ժամանակահատվածում.
- ժամանակի ընթացքում աճում է ցանկալի զգացողություններին հասնելու համար անհրաժեշտ գումարի ծավալը,
- կորցնում է հանգիստը կամ նյարդայնանում է, երբ փորձ է արվում դադարեցնել խաղը կամ դուրս բերել իրեն խաղից,
- խաղը կառավարելու, դադարեցնելու կամ խաղից դուրս գալու սեփական փորձերն անհաջողությամբ են ավարտվում,
- հաճախ տարված է մոլախաղերի հետ կապված մտքերով, մտահոգված է (օրինակ` անընդհատ վերապրում է խաղալու նախկին փորձը, վերլուծում և պլանավորում է հաջորդ խաղը, մտածում է խաղալու համար անհրաժեշտ գումար ձեռք բերելու ճանապարհների շուրջ),
- դիսթրեսի դեպքում ավելի հաճախ է խաղում (օրինակ, երբ իրեն զգում է անօգնական, ընկճված, մեղավոր, տագնապած),
- գումար կորցնելով` մեկ այլ օր վերադառնում է անպայման կորցրած գումարը և դեռ միբան էլ ավելին հետ բերելու մտադրությամբ,
- ստում է կամ թաքցնում է խաղալու փաստը կամ ծախսած ժամանակի իրական ծավալները (ծախսվող ժամանակը, հաճախումների քանակը, կորցրած գումարի չափը),
- խաղալու պատճառով վտանգի տակ է դնում կամ կորցնում է կարևոր հարաբերություններ, աշխատանք, ուսումնական կամ աշխատանքային առաջխաղացման հնարավորություններ,
- հույսը դնում է ուրիշների վրա, դիմում է ուրիշներին, խաղալու արդյունքում առաջացած ֆինանսական խնդիրները լուծելու նպատակով (American Psychiatric Association, 2013, էջ 585-586)։
Զարգացումն ու ընթացքը
Խաղամոլությունը կարող է սկիզբ առնել դեռահասության կամ պատանեկության տարիներին, սակայն քիչ չեն դեպքերը, երբ վերջինս դրսևորվում է միջին տարիքում կամ նույնիսկ ուշ չափահասության տարիքում (Burge et al., 2004; American Psychiatric Association, 2013, էջ 587):
Հիմնականում, խաղամոլությունը, որպես խանգարում զարգանում է տարիների ընթացքում: Որպես կանոն, խաղամոլության նույնիսկ թեթև արտահայտվածության դեպքում հավանականությունը մեծ է, որ այն կվերաճի ավելի բարդ, ծանր ձևի։ Խաղամոլների մեծ մասը նշում են, որ իրենց կախվածությունը դրսևորվում է կոնկրետ մեկ կամ երկու խաղատեսակներում, սակայն կան նաև այնպիսիք, ովքեր կախվածություն ունեն միաժամանակ միքանի խաղատեսակներից։ Ընդ որում, պարտադիր չէ որպեսզի կախվածության օբյեկտ հանդիսացող խաղատեսակը կամ գործողությունը լինի ամենահաճախ իրագործվողը։ Խաղամոլը կարող է ամեն օր գնել լոտոյի տոմս, իսկ խաղատուն հաճախել շաբաթական մեկ-երկու անգամ, սակայն չունենալ կախվածություն լոտոյից այլ ունենալ պրոբլեմներ խաղատուն հաճախելու հետ՝ ունենալ կախվածություն, ասենք, պոկերից (American Psychiatric Association, 2013, էջ 588)։ Կախվածության ցուցանիշ չէ նաև ծախսվող գումարի ծավալը։ Համեմատաբար ավելի քիչ ծախս պահանջող խաղի կամ գործողության տեսակը անձի համար կարող է հանդիսանալ առավել մեծ կախվածության օբյեկտ։
Խաղամոլությունը կարող է լինել պարբերական և էպիզոդիկ, ինչպես նաև կայուն և ռեմիսիոն։ Այն կարող է խորանալ, բարդանալ, ինչպես նաև հանգեցնել դեպրեսիայի։ Չնայած այն փաստին, որ բնական ռեմիսիաները կարող են լինել երկարատև, այնուամենայնիվ դրանք ավարտվում են խաղամոլության նոր փուլով, եթե իհարկե դա կանխելու համար ոչինչ չի արվում (American Psychiatric Association, 2013, էջ 587):
Առաջացմանը նպաստող կենսաբանական գործոնները
Ibañez և իր գործընկերները (2003a) խաղամոլության զարգացմանը նպաստող գենետիկական գործոններին վերաբերվող իրենց վերլուծության մեջ նշում են, որ մոլեկուլյար գենետիկայի ոլորտում կատարված հետազոտությունները բացահայտել են գեների յուրահատուկ ալլելներ, որոնք պատասխանատու են խաղամոլության, որպես կախվածության, ձևավորմանը մասնակցող նեյրոմեդիատորների համապատասխան համակարգերի զարգացմանը։
Բացահայտվել է նաև կապ՝ խաղամոլության և դոպամինային ռեցեպտորների գեների պոլիմորֆիզմի, սերոտոնինի փոխանցիչի գենի և մոնոամին օքսիդազի (Monoamine Օxidase – A) գենի միջև (Ibañez et al., 2003a)։
Մի խումբ հետազոտողներ Comings գլխավորությամբ (2001) 139 խաղամոլի մոտ հետազոտել են 31 գեների պոլիմորֆիզմը, որոնք ներգրավված են դոպամինի, սերոտոնինի, նորադրենալինի և գամմա-ամինոբուտիրիկ թթվի (GABA) փոխանցման գործընթացում։ Առավել մեծ փոփոխություններ, համեմատած հետազոտվողների ստուգիչ խմբի հետ, հայտնաբերվել են DRD2, DRD4, DAT1, ТРН, ADRA2C, NMDA1 և PS1 գեներում։ Պարզվել է, որ գեներում դոպամինի, սերոտոնինի և նորադրենալինի փոփոխությունները համարյա թե հավասարաչափ ռիսկային են խաղամոլության առաջացման համար։
Կան նաև տվյալներ, որոնք խոսում են գլխուղեղի առճակատային կեղևի բիլատերալ վենտրո-մեդիալ վնասվածքների և ախտաբանական խաղամոլության միջև եղած կապի մասին։ Այսպես օրինակ, Bechara (2001), խոսելով ինքնավերահսկողությունն ու ինքնաքննադատությունը կորցրած նշված վնասվածքներով նյարդաբանական հիվանդների մասին, առաջադրում է որոշումների ընդունման հետ կապված խանգարումերի «սոմատիկ մարկերի» գոյության մասին վարկածը։
Որոշումներ ընդունելու կարողությունը, որպես վենտրո-մեդիալ առճակատային կեղևի գործառույթ ուսումնասիրվել է 20 խաղամոլների և կախվածություն չունեցող 40 մարդկանց մոտ՝ Cavedini և իր գործընկերների կողմից (2002)։ Հետազոտության արդյունքների վերլուծությունը ցույց է տվել, որ կան էական տարբերություններ խաղամոլների և այդպիսիք չհանդիսացող մարդկանց միջև, որն էլ հեղինակների կողմից բացատրվում է օրբիտո-ֆրոնտալ կեղևի ախտաբանական գործառնությամբ, որն էլ խոսում է խաղամոլության, քիմիական նյութերից կախվածության և օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման ընդհանուր նեյրոհոգեբանական հիմքերի մասին։
Հետազոտողների մեկ խումբ (Regard et al., 2003) անց է կացրել 21 խաղամոլի նյարդաբանական, նեյրոհոգեբանական և ԷԷԳ հետազոտություն, որի արդյունքում պարզվել է, որ ստուգիչ խմբի հետ համեմատած, խաղամոլների մոտ առավել հաճախ են հանդիպում գլխուղեղային դիսֆունկցիայի տարաբնույթ նշաններ։ Ախտաբանական խաղամոլության առաջացման կենսաբանական հիմքերի գոյության օգտին են խոսում նաև Carlton և նրա գործընկերների հետազոտությունը (1987), որի համաձայն խաղամոլների շրջանում մեծ հաճախականությամբ է հանդիպում ուշադրության դեֆիցիտի համախտանիշը (մանկական տարիքում):
Առաջացմանը նպաստող անձնային և սոցիալական գործոնները
Անդրադառնալով խաղամոլների անձնային առանձնահատկություններին՝ հետազոտողների մեծ մասը խոսում են վերջիններիս մոտ սեփական վարքի վերահսկողության կորստի մասին (օրինակ` O’Connor & Dickerson, 2003; Blaszczynski & Nower, 2002)։ Համաձայն նշված հետազոտողների, խաղամոլներն առանձնանում են նեյրոտիցիզմի և իմպուլսիվության բարձր մակարդակով։ Ընդ որում տարբերում են խաղամոլների երեք խումբ.
1) վարքի խանգարումներով խաղամոլներ,
2) հուզական անկայունությամբ խաղամոլներ,
3) հակասոցիալական խաղամոլներ։
Նշված ախտաբանական առանձնահատկություններից բացի, խաղամոլների մոտ պրեմորբիդում մեծ տարածվածություն են ունենում իմացական գործառույթների խանգարումները։ Օրինակ, խաղամոլները հաճախ մտածում են, որ յուրատուկ կանխազգացումով են օժտված և ավելի հաջողակ են քան ուրիշները (Rotter, 2004; American Psychiatric Association, 2013, էջ 587)։ Սա չնայած այն փաստին, որ խաղամոլների մոտ, ի տարբերություն նման խնդիր չունեցող անձանց, առավել թույլ են զարգացած կենսական իրավիճակների կանխատեսման կարողությունները (Менделевич, 2003; American Psychiatric Association, 2013, էջ 588)։
Խաղամոլության առաջացմանը նպաստող սոցիալական գործոններից են՝ ծնողներից որևէ մեկի կախվածությունը մոլախաղերից, նյութապաշտությունը, նախանձը դեպի հարուստ մարդիկ, համոզվածությունն այն բանում, որ ամեն խնդիր հնարավոր է լուծել փողի միջոցով և այլն (Короленко и Дмитриева, 2000; American Psychiatric Association, 2013, էջ 588)։ Delfabbro և Thrupp (2003), ուսումնասիրելով դեռահասության տարիքում խաղամոլությանը նպաստող սոցիալական գործոնները, բացահայտել են, որ խաղամոլների ընտանիքներում, որպես կանոն, եղել են խաղացողներ կամ էլ եղել է դրական վերաբերմունք մոլախաղերի նկատմամբ: Դա են վկայում նաև մի շարք այլ հետազոտություններ (Fong, 2005)։ Խաղամոլների ընտանիքների ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ նրանցից մոտավորապես 20%-ի ընտանիքի անդամներից որևէ մեկը ժամանակին ունեցել է խաղամոլության դրվագ (Lesieur & Heineman, 1988): Խաղամոլներից շատերը նշում են նաև այն մասին, որ ներգրավվել են մոլախաղերի մեջ տան ընտանիքի անդամներից որևէ մեկի կողմից (Burge et al., 2004):
Իսկ որպես դեռահասության տարիքում խաղամոլության առաջացումը կանխարգելող գործոններ, մասնագետները նշում են սեփական փողերը պահպանելու և բյուջեն վարելու հատկանիշների դաստիարակումը (Delfabbro & Thrupp, 2003)։
Խոսելով մոլախաղերից կախվածության մասին, Բուխանովսկին (Бухановский, 2002) նշում է, որ գոյություն ունեն ադդիկտիվ վարքի առաջացման երկու ճանապարհ՝ օպերանտային ուսուցում և ռեակտիվ իմպրիտինգ։ Օպերանտային ուսուցումն իրականանում է հետզհետե՝ կրկնվող ամրապնդման շնորհիվ։ Ախտածին իրադրությունն ազդելով թույլ, սակայն պարբերական կամ հաճախ կրկնվող ներգործությունների միջոցով, հետզհետե ձևավորում է կայուն խանգարում նյարդային համակարգում։ Ռեակտիվ իմպրիտինգը առաջանում է բարձր ինտենսիվությամբ սթրեսորների ներգործության արդյունքում։
Թերապիան
Ախտաբանական խաղամոլության թերապիան սովորաբար ներառում է՝
- հոգեբանական խորհրդատվություն,
- հոգեթերապիա և ինքնօգնության ծրագրեր (ինչպիսին այս գիրքն է),
- փոխօգնության խմբեր,
- դեղորայք:
Հոգեբանական խորհրդատվությունը խաղամոլության դեպքում, սովորաբար, կրում է զուտ աջակցող և/կամ ուղեկցող բնույթ, քանի որ միայն խորհրդատվությամբ հնարավոր չէ օգնել մարդուն ազատվել կախվածությունից։ Սակայն այլ է պատկերը, երբ այն զուգակցվում է հոգեթերապիայի հետ։
Խաղամոլության հաղթահարման գործում մեծ արդյունավետությամբ առանձնանում են վարքաբանական և կոգնիտիվ թերապիաները, մասնավորապես՝ իմաժինատիվ դեսենսիբիլիզացիան (Blaszczynski et al., 1991), դեսենզիտիզացիան (Dowling et al., 2008), ինքնօգնության ծրագրերը (Wendy, 2006), խնդրի լուծման փորձի ռեստրուկտուրավորումը, սոցիալական հմտությունների թրեյնինգը, ոչ ցանկալի վարքատեսակի կանխարգելման ուսուցումը (Bujold et al., 1994; Sylvian et al., 1997)։
Խաղամոլության վարքաբանական և կոգնիտիվ թերապիաներից է մեկը կոգնիտիվ-կոնցեպտուալ թերապիան է, որի շրջանակներում էլ և մշակվել է սույն ծրագիրը։
Փոխօգնության խմբերից են Անանուն Խաղամոլների խմբերը (Gamblers Anonymous) (Petry & Armentano, 1999), որոնք գործում են Անանուն Ալկոհոլիկների փոխօգնության խմբերի տրամաբանությամբ։ Սակայն այս մեթոդի արդյունավետությունը բարձր չէ, եթե այն կիրառվում է որպես հաղթահարման միակ միջոց։ Անանուն Խաղամոլների խմբերի մասնակիցների միայն 10%-ն է որ առաջին փուլից հետո շարունակում է բուժումը և դառնում խմբի ակտիվ անդամ, ինչպես նաև միայն 10%-ի մոտ է դիտարկվում մեկ տարի և ավելի երկար տևողությամբ ռեմիսիա (Brown, 1985; Lester, 1980)։ Առավել բարձր արդյունքներ (մինչև 55% տոկոս) գրանցվում են շնորհիվ (Russo et al., 1984) համալիր թերապիայի, որը ենթադրում է վերջինիս անհատական և խմբային ձևաչափերի զուգահեռ կիրառություն, ինչպես նաև մասնակցություն Անանուն Խաղամոլների հանդիպումներին։
Խաղամոլության դեղորայքային թերապիայի ոլորտում DeCaria և իր գործընկերները (1996) նշում են, որ հատկապես արդյունավետ են սերոտոնինի հետադարձ զավթման պաշարիչները (Selective Serotonin Reuptake Inhibitor – SSRI)։ Դեղորայքի նշված դասից պարոկսետինի (Paroxetine) արդյունավետության մասին հայտնում են նաև Kim և իր գործընկերները (2002): Պարոկսետինի արդյունավետության բացահայտմանն ուղղված Grant և նրա գործընկերների (2003) կողմից իրականացված կրկնակի կույր պլացեբո-վերահսկվող 16 շաբաթանոց ուսումնասիրությունների արդյունքում բացահայտվել է պարոկսետինի ավելի բարձր արդյունավետություն (հետազոտական խմբում՝ 59%, իսկ ստուգիչ խմբում՝ 49%), սակայն փոփոխությունները, ինչպես հասկանալի է թվերից, նշանակալի չէն: Լիթիումի պատրաստուկների (Lithium) և վալպրոատի (Valproate) հավասարաչափ արդյունավետության մասին (դեպքերի ավելի քան 60%) վկայում են Pallanti և իր գործընկերների հետազոտությունը (2002): Լիթիումի պատրաստուկների դրական ազդեցությունը բիպոլյար խանգարմամբ խաղամոլների բուժման գործընթացում արձանագրել են նաև Hollander և իր գործընկերները (2005):
Կան նաև տվյալներ կարբամազեպինի (Carbamazepine) և նալտրեկսոնի (Naltrexone) արդյունավետության վերաբերյալ (Haller & Hinterhuber, 1994; Kim, 1998)։ Պլացեբո-վերահսկելի հետազոտության արդյունքում բացահայտվել են կլոմիպրամինի (Clomipramine) (Hollander et al., 1992) և ֆլուվոկսամինի (Fluvoxamine) (Hollander et al., 1998) արդյունավետությունը խաղամոլների մոտ՝ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ սիմպտոմատիկայի ռեդուկցիայում։
Համենայն դեպս, խաղամոլության դեղորայքային թերապիայի արդյունավետությանն ուղղված հետազոտությունների մեծ մասն առանձնանում են փոքր ընտրանքով և ստուգիչ խմբերի բացակայությամբ (Егоров, 2007, էջ 500):
Նյութի աղբյուրը՝ Բեգոյան Ա․Ն․ Խաղամոլություն. ինչպես հաղթահարել / Ա․Ն․Բեգոյան. – Եր.: Հիլֆմանն Պրեսս, 2017. – 168 էջ։
“Խաղամոլություն․ ինչպես հաղթահարել”
Գրքում ներկայացված են խաղամոլության հիմնական տեսակները, վերջինիս պատճառականության, զարգացման և հաղթահարման ժամանակակից պատկերացումները։ Քննարկվում են խաղամոլության ոչ դեղորայքային, հոգեթերապևտիկ հաղթահարման մեթոդները։ Ներկայացված են, կոգնիտիվ-վարքաբանական թերապիայի վրա հիմնված, խաղամոլության գնահատման գործիքներ և հաղթահարման 6 շաբաթյա ծրագիր։
Գիրքը նախատեսված է ինչպես սեփական խնդիրը ինքնուրույն և/կամ մասնագետի օգնությամբ հաղթահարել ցանկացողների, այնպես էլ իրենց այցելուներին/պացիենտներին օգնել ցանկացող հոգեկան առողջության և հարակից ոլորտների մասնագետների (հոգեբանների, հոգեթերապևտների, հոգեբույժների, նյարդաբանների, սոցիալական աշխատողների, հատուկ մանկավարժների և այլոց) համար։
Գրքի/ուղեցույցի մասին ավելի կարող եք իմանալ այստեղից։
ՊԱՏՎԻՐԵԼ